“Thương lái đem các loại gạo trộn lẫn nhau rồi bán lại cho doanh nghiệp xuất khẩu thì làm sao có thương hiệu được? Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương mà cụ thể là Cục Xúc tiến thương sao không có những chính sách để khuyến khích doanh nghiệp xây dựng thương hiệu cho gạo Việt Nam?”, GS Võ Tòng Xuân, chuyên gia nông nghiệp trao đổi với Tổ Quốc.
+ Thưa ông, dư luận đang rất phấn khởi vì Việt Nam
vừa giành được hợp đồng xuất khẩu gạo 800.000 nghìn tấn sang
Philippines. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, việc thắng thầu với
giá thấp như vậy không có tác động hữu ích gì đối với người nông dân bởi
giá lúa thu mua chẳng nhích lên là bao. Quan điểm của ông về vấn đề này
như thế nào?
GS Võ Tòng Xuân: Hợp đồng xuất khẩu
gạo cho Philippines với giá thấp như vậy sẽ khiến cho người nông dân
chịu thiệt thòi. Đấu giá thấp như vậy thì phải mua lúa giá thấp là dĩ
nhiên. Người nông bán giá thấp là họ than phiền, ca thán. Mà trước đây
chưa biết giá bỏ thầu họ đã kêu than rồi!
Đây là cách làm của Tổng Công ty Lương thực Việt Nam từ
trước tới nay, luôn luôn muốn trúng thầu bằng cách bỏ giá thấp để giành
thị trường tiêu thụ gạo.
Điều này cũng phản ảnh được khả năng của cơ quan này trong việc dự đoán được thị trường.
+ Trong câu chuyện gạo còn có lỗi của người nông
dân. Chẳng hạn thị trường không chuộng loại IR50404 do chất lượng không
cao nhưng do dễ trồng nên người dân vẫn cấy. Vậy trong trường hợp này
vai trò định hướng của các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, các cấp cơ
sở ở đâu mà để tới khi hàng tồn, giá rớt cơ quan chức năng cũng như
người dân đều kêu ca phàn nàn?
GS Võ Tòng Xuân: Cơ quan quản lý nhà nước các cấp cũng
đã khuyến cáo nông dân giảm diện tích trồng IR50404, nhưng trong thực tế
đây là giống lúa dễ trồng nhất, thích nghi rộng, năng suất cao, ngắn
ngày. Thương lái vẫn thích mua loại gạo này vì giá thấp mà lại có thể
trộn lẫn với giống khác để xuất khẩu cho thị trường cấp thấp.
Nhà nước đã “sinh” ra các hợp tác xã cộng với Tổng Công ty lượng thực miền Bắc, Tổng Công ty Lương thực miền Nam (Vinafood1,
Vinafood 2) với mong muốn các tổ chức này hoạt động gắn liền với thông
tin thị trường để từ đó giúp các tỉnh, giúp người nông nhưng thông tin
từ họ lại quá ít ỏi.
Không có thương hiệu là thách thức lớn nhất với gạo Việt
|
+ Là một trong những quốc gia đi đầu về xuất khẩu
gạo song thực tế công sức, mồ hôi nước mắt của người nông dân trực tiếp
làm ra hạt gạo lại chưa được đền đáp xứng đáng. Từ trước tới nay người
nông dân vẫn chỉ tham gia công đoạn thấp nhất trong chuỗi giá trị sản
phẩm và chịu quá nhiều rủi ro. Phải thừa nhận rằng ngành xuất khẩu gạo
của chúng ta đang hoạt động một cách bị động, mạnh ai nấy làm, thiếu bài
bản. Vậy đâu là nguyên do và trách nhiệm của Vinafood1, Vinafood 2 và
Hiệp hội lương thực Việt Nam như thế nào, thưa ông?
GS Võ Tòng Xuân: Trách nhiệm chính của Vinafood1,
Vinafood 2 là nắm bắt hoặc đi tìm, hoặc mở thị trường cho gạo Việt Nam.
Nhưng cho đến nay, họ không nắm trước những thông tin thị trường gạo để
báo cho các công ty con của họ (Công ty lương thực cấp tỉnh) và cho
nông dân biết trước để lo tổ chức sản xuất. Lẽ ra họ phải đưa thông tin
dự báo thị trường, dựa vào nhu cầu thế giới sắp tới Việt Nam cần trồng
loại gạo nào? Số lượng bao nhiêu? Vậy mà họ chỉ ngồi chờ có thương lái
quốc tế đến đặt hàng, hoặc chờ nước nào gọi đấu thầu cung cấp gạo mới đi
đấu thầu.
Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cũng như Vinafood 1,
Vinafood 2 đang được trao quá nhiều quyền. Họ đang khống chế mọi thứ.
Họ đang để người dân tự bơi, tự sản xuất rồi họ lại không mua…
+ Có ý kiến cho rằng, đang trong giai đoạn tái cấu
trúc ngành nông nghiệp thì nên tái cấu trúc Vinafood1, Vinafood 2 thành
hai đơn vị chuyên môn. Hai đơn vị này phải có trách nhiệm đi tìm thị
trường cho gạo Việt Nam. Ông có nhận định gì về vấn đề này?
GS Võ Tòng Xuân: Đây là một sang kiến rất hợp thời.
Ngành xuất khẩu gạo của nước ta không thể tiến lên nếu Vinafood 1 và
Vinafood 2 hoạt động theo kiểu như hiện nay. Họ phải là cơ quan xúc
tiến thương mại gồm những chuyên viên sành sỏi thị trường, biết rành
ngoại ngữ, có trách nhiệm đi gặp các khách hàng tiềm năng ở Trung Quốc,
Philippines, Indonesia, Trung Đông, Châu Phi...để khám phá hoặc mở thị
trường cho xuất khẩu gạo Việt Nam. Ngoài ra, họ phải thường xuyên tham
dự các hội chợ quốc tế.
+ Là người theo sát và tâm huyết với nông nghiệp,
theo ông những gì chúng ta đầu tư cho xúc tiến thương mại ngành này đã
hợp lý chưa? Nhà nước phải có chính sách kiểm soát ra sao để đảm bảo
quyền lợi cho người nông dân?
GS Võ Tòng Xuân: Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương chưa
đem đến hiệu quả xúc tiến thương mại cho mặt hàng gạo của Việt Nam. Cục
xúc tiến thương mại cũng không có những chính sách để khuyến khích doanh
nghiệp xây dựng thương hiệu.
Đến nay, phần lớn gạo Việt Nam xuất ra thị trường thế giới đều không có thương hiệu mạnh.
Nông dân trồng giống lúa nào họ cảm thấy “chắc ăn”,
vì thế trên đồng ruộng có hàng trăm giống lúa. Sau đó họ bán cho thương
lái mua. Thương lái đem các loại gạo trộn lẫn nhau rồi bán lại cho
doanh nghiệp xuất khẩu thì làm sao có thương hiệu mạnh?
Vinafood1, 2 và các công ty con của họ tại các tỉnh
không chịu xây dựng và chăm sóc vùng nguyên liệu xuất khẩu. Thay vào đó
họ để cho nông dân tự lo sản xuất và bị thương lái ép giá, mua đứt bán
đoạn. Nông dân thấy hạt lúa mình đi ra với thương lái là hết, không có
gì trở lại.
Thật may Đảng đã có Nghị Quyết 26 (về tam nông) chỉ rõ
cách tổ chức Công ty Cổ phần nông nghiệp mà cổ đông đông đảo nhất là
nông dân. Chỉ tiếc đến nay chưa có bao nhiêu công ty lương thực dám bán
cổ phiếu cho nông dân ngoài Công ty Cổ phần Bảo vệ Thực vật An
Giang.
Chúng ta cần thấy rằng tất cả nông dân trồng lúa có thể
mua cổ phần của công ty lương thực, nhưng họ không có nhiều tiền. Vì
vậy chúng ta cần có thêm chính sách khuyến khích để nông dân mua cổ
phiếu bằng lúa hơn là bằng tiền mặt. Và cứ mỗi mùa gặt là nông dân có
thể tiếp tục mua cổ phiếu bằng lúa.
Ví dụ, một người nông dân gặt được 5.000 kg lúa, có thể
chiết ra 200 kg để mua cổ phiếu, còn 4.800 kg giao cho công ty chế
biến luôn. Mùa tới họ có thể chiết ra 300 kg lúa để mua thêm cổ phiếu.
Và cứ như thế họ có nhiều cổ phiếu. Hàng năm công ty quyết toán, chia
lãi cho nông dân.
Thực hiện Nghị quyết 26, nông dân trở thành chủ của
công ty, sẽ hết lòng lo sản xuất cho công ty. Do đó họ không bao giờ bẻ
kèo với công ty. Nếu làm được như thế người nông dân sẽ thoát khỏi cảnh
nghèo.
+ Xin cám ơn ông!
Quỳnh Anh
Tổ Quốc